Doğa Kılcıoğlu: Herkesin hikayesi aynı derecede kıymetli

Bir belgeseli yaparken ana motivasyon benim için merak duygusu oluyor. Hep görmediklerimiz ilgimi çekiyor, o yüzden bu programların arka planını yansıtmak istedim.

Kamerayla İzdivaç ARTE kanalı için yaptığımız bir belgeseldi. Esra Erol da bu tür programların içindeki en popüler olan kişiydi. İnsanların onun programına canlı yayında evlenmeye gitme motivasyonları, izleyicilerin her gün oraya gitme nedenleri çok merak uyandırıcıydı. Programın yapımcısı da fikre çok sıcak yaklaştı. İki aya yakın bir süre çekim yaptık. İnsan bir şeye çok yakın olduğunda dışarıdan bakan eleştirel gözünü kaybediyor, mesafeyi kaybediyor, alışıyor. Bunun üzerine hep bir gün arayla çekim yapmaya karar verdik.

Mesela bir gün, programdaki yaşlı bir çift stüdyonun kafesinde sohbet ederken onlara uzaktan zoom-in yapmaya çalıştığımızı fark ettik. O an kendime çok yabancı bir şey yaptığımı hissettim; televizyon kamerasından bir farkı kalmamıştı kameramızın.

Çekimler sırasında evlilik programına gelen insanların ne kadar yalnız olduğunu fark ettim. Değerli, önemli hissetmeye ne kadar ihtiyaçları olduğunu gördüm. Mesela hayatlarında belki de ilk kez birisi ona hayallerini, sevdiklerini soruyor. Kimi zaman toplum olarak ne kadar yargılayıcı olduğumuzu gördüm. Nefrete hep çok yakınız.

Sanırım benim bu toplumla ana derdim ikiyüzlülük. Kimse düşündüğü, hissettiği gibi davranmıyor. Hep bir –mış gibi davranmak söz konusu. Belgeselde Sakine’nin bir sözü var: “Kimse yalan söylemiyorum demesin, bu kadar yalanı kim söylüyor?” diyor. Aynı şekilde evlilik programlarını da kimsenin izlemediğini söylüyor, o zaman kim izliyor? İşin tuhafı biz oraya girdik ve içeriden bir hikaye anlatmaya çalıştık ve bunu samimiyetle yapmaya çalıştık çünkü ancak bu şekilde yeni bir şeyler keşfedilebilir.

Filmde beş karaktere odaklandık, o beş karakterin filmde anlatıldığı süre hemen hemen eşittir. Herkesin hikayesi aynı derecede kıymetli çünkü. Esra Erol da onu izlemeye gelmiş seyirci de aynı önemde benim için.

Filmin gösterimleri beni çok şaşırttı. Benim eşitlikçi yaklaşımım yerine insanlar Esra Erol’u hedef göstermemi ya da oraya gelen insanları küçümsememi istediler. Aslında insanlar bir kurban, linç edecekleri bir hedef istiyorlardı. Ben filmde bir sistemi eleştiriyorum, bireylerden çok sistem bizi öğüten.

Çok olumlu şeyler de yaşandı. Değişime açık insanlar her yerden yakalanabiliyorlar. Anlamaya yatkın olan ama bu kişilerle teması olmayan insanlar açısından farklı bir deneyim oldu sanırım bu film. Bir arkadaşım mesela bu filmi izledikten sonra bakkalını anlamaya başladığını söylemişti. Bu yüzden filmlerimde normalde hayatlarına teğet geçtiğimiz kişilerin hikayelerini anlatmayı seviyorum.

Belgeseldeki Ahmet evlendirileceği umuduyla haftalarca stüdyoya gitti geldi ve belgesel bittikten sonra da beni aramaya devam etti. Kanaldakilerin telefonlarını açmamasıyla ilgili sorular soruyordu. “Neden telefonlarımı açmıyorlar, biz arkadaş değil miydik?” diyordu. Nasıl açıklayacağını bilemiyor insan, televizyon öyle bir yanılsama işte. O ekranlara çıktı, evlenemeyeceğini bile bile onu canlı yayına çıkarmaya devam ettiler. Bazen insanlar sırf değerli hissetmek için ekrana çıkıyorlar. Var olduğunu ekran vasıtasıyla hissedebiliyor birçok insan. İnsanlar bunu, bir yanılsama olduğunu fark etmeden yaşıyorlar. O yüzden televizyonun çok yıkıcı sonuçları olabiliyor.

Floor’un benim belgeselciliğime çok büyük katkısı var. “Bir şeyi kameraya çekerken iki gözümü de kapatmam çünkü bir anda kamerayı çevirmem gereken farklı bir şey olabilir başka bir yerde” diyordu. Belgeselimizdeki kişilerin kameraya alışık olmayabileceğini, bizim bir şekilde onları rahat hissettirmemiz gerektiğini söylüyordu. Üç Kulaklı belgeselimde tüm ham görüntülerimi eşi Sibel’le izlemişti ve aradığımı bulmamda çok yardımı olmuştu. Ayrıca Johan van der Keuken filmleriyle de tanışmamı sağlamıştı.

Bir okul dergisi için Altı Nokta Körler Derneği’ne röportaj yapmaya gitmiştim. Bir şekilde oraya bağlandım ve orada da ön yargılarımı keşfettim. Mesela görme engelli birine “Görüşürüz” dediğimde mahvoluyordum ama oradaki insanlarla hayatla barışık olmaya dair çok şey öğrendim ve aslında acıma duygusunun ne kadar hiyerarşik olduğunu anladım.

Dayanışmaya çok inanıyorum ve birlikte var olmanın yollarını arıyorum. Belgeselde görme engelli anne baba çocuklarına bakıyor, çocuklar da kimi zaman ebeveynlerine yol gösteriyor. Altı Nokta Körler Derneği’nde üç-dört yaşlarında bir çocuğun “Kalkıyoruz” dediklerinde annesinin elinden tutup kalktığını ve annesini yürüttüğünü gördüm. Kafamızda hep tam tersi vardır, anne çocuğunun elinden tutup yürütür. Anne babanın görme engelli olduğu, çocukların gördüğü bir aileyi çekmek istedim. Sevgi Hanım ve ailesi kendini anlatmak isteyen çok yakınlık hissettiğim bir aileydi.

Kardeşim Can’ın (Kılcıoğlu) yönettiği benim yapımcılığını yaptığım bir filmdi bu. İkimiz de Galatasaray Üniversitesi’nde sinema okuduk. Okurken bu filmin öncesinde birçok kısa film yapmıştık. Yoldaki Kedi’de Can’ın istediği bir mekanda bir hikayenin farklı kültürlerde, farklı dillerde, farklı dekorlarla anlatılması ve hepsinin sonunda birleşmesiydi. Filmi iç içe iki odanın olduğu genişçe bir odada iki günde çektik. Bir odada çekim yapılırken diğerinde hazırlık yapıyorduk. Yaklaşık 30 kişilik bir ekiptik ve herkes de gönüllü geldi; bir sürü dost edindik. Muhteşem bir deneyimdi. Yapımcı olmak hiç aklımda yoktu. Bir filmi gerçekleştirmek için farklı rollere girebiliyor insan.

Kucakla ile ilgili bir belgesel. Çocukluğa, insan olmaya, toplum olmaya dair bir belgesel… Kucakla ilgili derdi olan insanların hikayelerini topladığım bir begelsel olacak. Fiziksel bir kucaktan yola çıkan, daha soyut bir yere; kucak açmaya, kucaklaşmaya doğru yol alacak bir çalışma olacak. Kişilerden ses kaydı alıyorum ve bu ses kaydını animasyona dönüştüreceğiz. Kısa metraj bir iş olacak. Röportajlarıma başladım. İzmir kucaklayan bir şehir olduğu için asıl kucak ihtiyacını hissettiğim İstanbul’da yapıyorum röportajları. Şahane insanlarla yollarım kesişiyor. Çok heyecanlıyım.

Çocuklarla çalışmak çok keyifli. Çocukluğumda da annemin açtığı etüd merkezine gidip çocuklara ders çalıştırırdım. Sobonne’da tezimin konusu çocukları filme almaktı. Nadasa yatırdığım belgeselim 1 2 3 Tıp’ta çocuklar var. Üç Kulaklı’da yine çocuklar vardı. Öte yandan eğitim hep hayatımın içindeydi. Okul bittikten sonra Galatasaray Üniversitesi’nde, Plato’da dersler verdim. İzmir’e dönüşümle ise çocuklarla buluştum.

Gezi direnişinden sonra hepimizin üzerine ağırlık çöktü ve ne yapabileceğimize dair soru işaretleri oluştu. Ben bu durumda umudu çocuklarda buldum. Çözümü tohum atmakta ve kelebek etkisini ummakta buldum. Hiçbir şey yapmayıp söylenmektense bu yolu tercih ettim. Bu ülkede çocuklara çok şey borçluyuz, onların hayatlarına dokunmak zorundayız. Bir yandan dört senedir UKEB Okullarında çalışıyorum ve 6-12 yaş arasındaki çocuklara film okuma dersleri veriyorum. Doğru şekilde anlatılırsa bir yetişkinin anlayabileceği her şeyi bir çocuğun anlayabileceğini düşünüyorum. Çocuklarla bunu çizgi filmler üzerinden yapıyorum. Aslında buluşup çocuklarla hayatı, ayrımcılığı, mülteciliği, iklim krizini konuşuyoruz. Biz her zaman çocuğa bir şeyler yüklüyoruz ama çocuğa ne düşündüğünü sormayı ihmal ediyoruz. Eğitim sistemimiz böyle. Çocuklara sürekli bilgi yükleniyor. Oysa çocuklar güldükçe daha çok eğleniyorlar, konuştukça daha iyi hissediyorlar ve aslında daha iyi öğreniyorlar. Bazı çocuklar kendilerini sözel olarak anlatırken bazıları sanatla anlatıyor. Başka derslerde başarısız olan çocukların derslerimde ne kadar başarılı olduğunu görüyorum. Hatta bazen diyorum ki, bu çocuk o kadar yetenekli, öyle ışıldıyor ki, sanki kafasının üstünden havai fişekler fışkırıyor. İnsanlar bunu nasıl fark edemiyor diye şaşırıyorum sonra.

Bir çocuğa verilebilecek en büyük ceza sınırsız bırakmak. Yetişkin olarak hem onların yanında durmalı hem de onların özgürce koşmalarını sağlamalıyız.

Biz nesil olarak çok kendini ifade edememiş, arada kalmış bir nesiliz. Kendi çocukluğum üzerine de çok çalışmış, mesai harcamış bir insanım. Çocukluğun kıymetini çok iyi biliyorum. İnsan çocuklarla çalışırken kendi çocukluğunu da tamir ediyor, onarıyor bir yandan. Şu anda çocukların kendilerini bir yetişkine ifade edebilmelerini kıymetli buluyorum. Kendi çocuğumun olması da bu durumu etkiliyor sanırım.  Çocuğuyla birlikte insan bir regresyon yaşıyor.

Öte yandan yaşadığımız toplumda çocuklarla, gelecekle, eğitimle ilgili öyle çok soru işareti var ki… Başka bir ülke istiyorsak çocuklarla yakınlaşmalıyız.

Onları daha çok dinlemek, onlara daha çok alan açmak, saygı duymak zorundayız. Bedenlerine, düşüncelerine yer açmak zorundayız. Ne kadar çok taciz olayı duyuyoruz. Eğitim sisteminde kafalarını ne kadar anlamsız şeylerle dolduruyoruz. Onları doğadan kopardık, binalara kapadık. Çok çalışıp onlara vakit ayıramıyoruz. Eğitim sistemi içinde onları sıkıştırıyoruz, sınavlar için kırbaçlıyoruz, hayallerini sormuyoruz, sanatla ilgilendiklerinde endişeleniyoruz.

Üniversitede karşımda yılgın, bezgin bir gençlik vardı. Orada sanki pasta bitmiş üzerine çilek koyuyorsunuz. Ama daha küçük yaşlarda daha kekin hamurunu çırpıyorsunuz.  O yüzden bence küçük yaştaki eğitim insanın hayatına daha çok etki ediyor.

Çocuklarını buraya getiren insanlar, çocuğuna alan sunmaya çalışan, onları keşfetmek isteyen, kimi zaman alternatif eğitim sistemleri üzerine kafa yormuş insanlar. Stop-motion atölyem haftada iki saat olmak üzere, 8 hafta sürüyor. Çocuklar burada oyun hamurları ve Legolarla kendi filmlerini yapıyorlar. Film okuma atölyelerinde ise yaşlarına uygun filmler izliyoruz ve üzerine konuşuyoruz. Konularımız kimi zaman engellilik, ekoloji, akran zorbalığı, kimi zaman da dostluk, bir arada var olmak oluyor.

İzmir’e gelmek bir göçtü aslında. Ailem, çocukluk arkadaşlarım burada. Gerçi kardeşim ve dostlarım İstanbul’da kaldı, orada 17 senelik bir hayatım vardı ve gelince her şey sıfırlandı. Burada sinema sektörüne dair birçok şeyin yeni yeni gelişiyor olması burada beni zorluyor. Bazen aynı dili konuşmak, aynı şeyleri yan yana yaşamış olduğun insanlarla bir arada olmak çok önemli oluyor.

Ama İzmir’de çok daha iyi üretmeye başladım. Sırtımı döndüğüm, fark etmediğim şeylerle barışmaya başladım. Yeniden resim yapmaya başladım mesela. Yeni dostlar edindim ve bu bana güç veriyor.

Kimisi kaostan beslenir, ben dinginlikten ve yarışsız bir platformda üretmekten mutlu oluyorum.

Sinemacı olup burada sektörün durumu yüzünden çok mutsuz olan arkadaşlarım da var. Bense eğitim ve belgesel alanında üretebildiğim için bu kentte mutluyum.